Wykonawcy:

Koncerty pamięci Andrzeja Markowskiego – w setną rocznicę urodzin

Orkiestra Filharmonii Krakowskiej

Łukasz Borowicz – dyrygent

Frank Peter Zimmermann – skrzypce

Repertuar:

Andrzej Panufnik – Autumn music

Robert Schumann – Koncert skrzypcowy d-moll

***

Ludwig van Beethoven – VII Symfonia A-dur op. 92

Koncert z przerwą, czas trwania ok. 2,5 godz.

Andrzej MARKOWSKI (1924–1986)

Inicjator i twórca Wrocławskiego Festiwalu Oratoryjno-Kantatowego Wratislavia Cantans („Śpiewający Wrocław”). Twórca i dyrektor artystyczny “Wratislavia Cantans” (1966–1977) .

Andrzej Markowski urodził się 22 sierpnia 1924 roku w Lublinie, zmarł 30 października 1986 roku w Warszawie. W latach 1939–1941 kształcił się w Lublinie (kompozycja) i w 1943–1944 w Warszawie (fortepian). W 1946–1947 studiował w Trinity College of Music w Londynie (kompozycję u Aleca Rowleya), w 1947–1955 studiował w PWSM w Warszawie pod kierunkiem Piotra Rytla i Tadeusza Szeligowskiego (kompozycja) oraz Witolda Rowickiego (dyrygentura). W latach 1955–1959 był dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach, a w 1959–1965 kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem orkiestry Filharmonii Krakowskiej. W 1959 roku utworzył w Krakowie orkiestrę kameralną, a następnie zorganizował cykl koncertów Musica Antiqua et Nova oraz Krakowską Wiosnę Młodych Muzyków, na której dokonał prawykonań utworów m.in. Krzysztofa Pendereckiego, Grażyny Bacewicz i in. Z Orkiestrą Filharmonii Krakowskiej odbył tournée po Włoszech, Belgii i Stanach Zjednoczonych. Był wielkim propagatorem muzyki polskiej w kraju i na świecie. Dyrygował w Berlinie, w La Scali w Mediolanie, w Amsterdamie z orkiestrą Concertgebouw, w Brukseli w Palais des Beaux Arts, Paryżu, Barcelonie, Madrycie, Kolonii, Florencji, Lipsku, Dreźnie, Montreux, Frankfurcie, Teheranie, Bejrucie, Melbourne, Moskwie, Kopenhadze, Oslo, Darmstadcie, Buenos Aires i w Meksyku. Zasłynął jako niezastąpiony odtwórca muzyki dawnej, dyrygując po raz pierwszy w Polsce takie dzieła jak Il Vespro della Beata Vergine i Il Combatimento di Tancredi e Clorinda C. Monteverdiego, Pelleas i Melizanda C. Debussy’ego czy Mesjasz i Juda Machabeusz G.F. Haendla. W roku 1965 zdecydował się na objęcie stanowiska dyrektora Filharmonii Wrocławskiej i doprowadził do otwarcia jej własnej, nowej siedziby.

W roku 1966 powołał do życia festiwal oratoryjno-kantatowy „Wratislavia Cantans” i pełnił funkcję jego dyrektora artystycznego (1966–1976); kierował równocześnie Festiwalem Polskiej Muzyki Współczesnej we Wrocławiu oraz Festiwalem Muzyki Organowej i Klawesynowej.

W roku 1970 z orkiestrą Filharmonii Narodowej odbył tournée w krajach Dalekiego i Bliskiego Wschodu. W latach 1971–1977 objął funkcję dyrygenta i wicedyrektora artystycznego Filharmonii Narodowej w Warszawie. W latach siedemdziesiątych odbył tournée po Anglii z orkiestrą WOSPR i dwukrotne tournée po Japonii z orkiestrą Filharmonii Tokijskiej. Zasłynął również jako wybitny odtwórca muzyki baroku, jak i muzyki współczesnej. Wielokrotnie dyrygował na Biennale di Venezia i w Perugii podczas festwalu Sacra Musicale Umbria. Prowadził koncerty ze światowymi sławnymi artystami jak: Artur Rubinstein, Dawid Ojstrach, Issac Stern, Maurizzio Pollini, Henryk Szeryng, Krystian Zimerman, Stefan Aszkenazy, Julius Katchen czy Vlado Perlemutter.

Muzykę współczesną propagował na estradach polskich i zagranicznych, występował ponad 25 razy na Festiwalu „Warszawska Jesień”, był również członkiem jej komisji repertuarowej (1971–1981). Dokonał tam światowych prawykonań oraz pierwszych wykonań w Polsce utworów m.in. Krzysztofa Pendereckiego, Henryka Mikołaja Góreckiego, Kazimierza Serockiego, Tomasza Sikorskiego, Kazimierza Sikorskiego, Bolesława Szabelskiego, Witolda Szalonka, Pawła Szymańskiego, George’a Ligetiego, Pierre’a Bouleza, Hansa Wernera Henzego, Charles’a Ivesa, Iannisa Xenakisa, Luigi Nono i Bruno Maderny. Jako kompozytor zdobył ogromną renomę, pisząc muzykę do ponad 35 filmów krótko i długometrażowych, m.in.: do Pokolenia, Popiołów, Przekładańca Andrzeja Wajdy, Pana Wołodyjowskiego Jerzego Hoffmana, czy do eksperymentalnych filmów Andrzeja Munka, Waleriana Borowczyka, Jana Lenicy i Tadeusza Makarczyńskiego. Zainspirował również Andrzeja Wajdę do realizacji filmu Dyrygent. Pisał także muzykę do teatru. W 1965 roku otrzymał nagrodę II stopnia Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1974 roku nagrodę państwową I stopnia za wybitne kreacje artystyczne na „Warszawskiej Jesieni” oraz dwukrotnie nagrodę krytyków – statuetkę Orfeusza (1968, 1971). W roku 1969 i 1971 był laureatem dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich. W roku 1974 otrzymał nagrodę płytową Grand Prix du Disque Charles Cros we Francji za nagranie utworu Krzysztofa Pendereckiego Jutrznia. Od 1980 był dyrygentem w Groningen w Holandii. W 1982 roku objął kierownictwo artystyczne Filharmonii w Łodzi.

Frank Peter ZIMMERMANN – jeden z najwybitniejszych skrzypków swojego pokolenia, współpracujący z wiodącymi orkiestrami i dyrygentami o międzynarodowej renomie. W swoim imponującym dorobku ma szereg koncertów podczas najważniejszych festiwali i występów w najsłynniejszych ośrodkach muzycznych na całym świecie (Europa, Stany Zjednoczone, Azja, Ameryka Południowa, Australia).

Wśród jego licznych przedsięwzięć w bieżącym sezonie można wyróżnić m.in. projekty z Orchestre de la Suisse Romande (dyr. Jonathan Nott), Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks (dyr. Klaus Mäkelä), NDR Elbphilharmonie Orchester (dyr. Manfred Honeck), Bamberger Symphoniker (dyr. Jakub Hrůša), Gewandhausorchester Leipzig i Staatskapelle Berlin (dyr. Daniele Gatti).

Wiele uwagi poświęca muzyce kameralnej, koncertując z pianistą Martinem Helmchenem (głównie repertuar beethovenowski) oraz z altowiolistą Antoine'em Tamestitem i wiolonczelistą Christianem Poltérą (utwory J.S. Bacha, L. van Beethovena, W.A. Mozarta, F. Schuberta, A. Schönberga, P. Hindemitha).

Dokonał licznych nagrań płytowych uhonorowanych prestiżowymi nagrodami, m.in. dla wytwórni EMI Classics, Sony Classical, BIS, ECM, hänssler CLASSIC, Ondine, Decca czy Teldec Classics. Albumy zawierają m.in. koncerty skrzypcowe B. Martinů, D. Szostakowicza, A. Berga, B. Bartóka, L. van Beethovena i J.S. Bacha oraz Sonatę na skrzypce solo B. Bartóka.

Jest laureatem wielu nagród, wśród których można wymienić m.in. Premio Internazionale Accademia Musicale Chigiana (1990), Rheinischer Kulturpreis (1994), Musikpreis der Stadt Duisburg (2002), Verdienstkreuz 1. Klasse der Bundesrepublik Deutschland (2008) i Paul-Hindemith-Preis der Stadt Hanau (2010).

Na swoim koncie ma też kilka prawykonań utworów, obejmujących m.in. II Koncert skrzypcowy M. Lindberga (wspólne wykonania z London Philharmonic Orchestra pod batutą Jaapa van Zwedena, Berliner Philharmoniker i Swedish Radio Symphony Orchestra pod dyrekcją Daniela Hardinga, a także z New York Philharmonic i Orchestre Philharmonique de Radio France pod batutą Alana Gilberta), en sourdine M. Pintschera (z towarzyszeniem Berliner Philharmoniker pod dyrekcją Pétera Eötvösa), nagrodzony Grawemeyer Award (2009) Koncert skrzypcowy The Lost Art of Letter Writing B. Deana (współpraca z Royal Concertgebouw Orchestra pod batutą Bretta Deana) i III Koncert skrzypcowy Juggler in Paradise A.R. Thomas (z towarzyszeniem Orchestre Philharmonique de Radio France pod dyrekcją Andrzeja Boreyki).

Urodził się w Duisburgu. Naukę gry na skrzypcach rozpoczął w wieku 5 lat; na estradzie zadebiutował jako 10-latek. Swoje umiejętności rozwijał pod kierunkiem takich pedagogów, jak m.in. Valery Gradov, Saschko Gawriloff i Herman Krebbers.

Frank Peter Zimmermann gra na skrzypcach wykonanych przez Antonia Stradivariego (model „Lady Inchiquin”, 1711), użyczonych przez fundację Kunst im Landesbesitz (Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen).

fot. Irène Zandel / hänssler CLASSIC

Łukasz BOROWICZ - od sezonu 2021/2022 dyrygent-szef Orkiestry Filharmonii Poznańskiej i dyrektor muzyczny Filharmonii Poznańskiej oraz I dyrygent gościnny Filharmonii Krakowskiej.

Studiował w klasie Bogusława Madeya w Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina), tam też uzyskał w 2006 roku tytuł doktora w dziedzinie dyrygentury pod kierunkiem Antoniego Wita. Wielokrotny stypendysta Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz laureat nagród na konkursach dyrygenckich w Trydencie (1999), Atenach (2000), Porto (2002) i Bambergu (2004).

W latach 2007–2015 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Polskiej Orkiestry Radiowej, a w latach 2006–2021 był I dyrygentem gościnnym Orkiestry Filharmonii Poznańskiej.

Jako dyrygent operowy zadebiutował w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Don Giovannim W.A. Mozarta, a od tego czasu poprowadził tam ponad 180 spektakli operowych i baletowych, w tym Orfeusza i Eurydykę Ch.W. Glucka, Święto wiosny I. Strawińskiego, Sen nocy letniej F. Mendelssohna/G. Ligetiego, Romeo i Julię S. Prokofiewa oraz balety polskie. Dyrygował również premierami Don Giovanniego W.A. Mozarta, Eugeniusza Oniegina P. Czajkowskiego, Halki S. Moniuszki i Króla Rogera K. Szymanowskiego w Operze Krakowskiej, Czarodziejskiego fletu Mozarta, Rusałki A. Dvořáka, Zamku Sinobrodego B. Bartóka oraz Dydony i Eneasza H. Purcella w Teatrze Wielkim w Łodzi, Króla Rogera w Operze ABAO w Bilbao, Don Giovanniego w Polskiej Operze Królewskiej. W ramach kolejnych edycji Wielkanocnego Festiwalu L. van Beethovena zaprezentował i nagrał 13 zapomnianych oper. Występował także na festiwalach w Pesaro (recital Ewy Podleś) oraz w Szlezwiku-Holsztynie (Halka Moniuszki z NDR Radiophilharmonie). W 2018 roku poprowadził spektakl Hugenoci G. Meyerbeera w Opéra-Bastille, stając się pierwszym polskim dyrygentem w historii tej sceny, a w 2019 roku premierę Halki w Theater and der Wien, w reżyserii Mariusza Trelińskiego i z udziałem Piotra Beczały (polska premiera tej inscenizacji pod jego batutą odbyła się Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie w 2020 roku). W 2016 roku przygotował prapremierę opery A. Tansmana Złote runo w Teatrze Wielkim w Łodzi.

Łukasz Borowicz dyrygował gościnnie m.in. Israel Philharmonic, London Philharmonic Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra, BBC Scottish Symphony Orchestra, RIAS Kammerchor oraz Akademie für Alte Musik w Berlinie, WDR Sinfonieorchester, SWR Sinfonieorchester w Stuttgarcie, Bamberger Symphoniker, Deutsche Symphonie-Orchester Berlin, Orquesta Titular del Teatro Real w Madrycie, The Paris Opera Orchestra, L’Opéra Orchestre national Montpellier Occitanie, Praską Orkiestrą Symfoniczną FOK, Janáček Philharmonic Orchestra, orkiestrami symfonicznymi w Düsseldorfie, Hamburgu, Lucernie, Bambergu, Trondheim, Luksemburgu, Los Angeles Philharmonic New Music Group i większością polskich orkiestr symfonicznych.

Dyskografia Łukasza Borowicza liczy ponad 120 albumów. Dla wytwórni Chandos nagrał wszystkie koncerty skrzypcowe G. Bacewicz, z Joanną Kurkowicz jako solistką. Komplet dzieł symfonicznych A. Panufnika z Polską Orkiestrą Radiową oraz Konzerthausorchester Berlin pod jego batutą, zarejestrowany dla wytwórni CPO, został uhonorowany Special Achievement Award ICMA 2015, płyta z Quo vadis F. Nowowiejskiego, nagrana z Orkiestrą Filharmonii Poznańskiej dla wytwórni CPO, otrzymała nagrodę ICMA 2018 w kategorii Choral Music, album Piotra Beczały Heart’s Delight – The Songs of Richard Tauber, z Royal Philharmonic Orchestra (Deutsche Grammophon), uzyskał w Polsce status Złotej Płyty, a album z polską muzyką fortepianową (Paderewski, Stojowski), nagrany z Polską Orkiestrą Sinfonia Iuventus oraz solistą Jonathanem Plowrightem dla Warner Classics (2017) został wyróżniony „Gramophone” Editor’s Choice oraz „BBC Music” Concerto Choice. Z Orkiestrą Filharmonii Poznańskiej Łukasz Borowicz uwiecznił na płytach wykonanie Joanny d’Arc Verdiego (Polskie Nagrania), dzieła K. Kurpińskiego (Polskie Radio), F.X. Scharwenki (Naxos). Nagrania Łukasza Borowicza zdobyły prestiżowe wyróżnienia: „BBC Music” Orchestral Choice (2010), „BBC Music” Opera Choice (2013), czterokrotnie Diapason d’Or (2010, 2013, 2017, 2020) oraz dwukrotnie nagrodę Fryderyk (2007, 2010).

W 2008 roku artysta został wyróżniony Paszportem Polityki, w 2011 roku otrzymał nagrodę Koryfeusz Muzyki Polskiej, w 2013 Nagrodę im. C.K. Norwida, rok później nagrodę Międzynarodowego Festiwalu Indywidualności Muzycznych „Tansman 2014” za wybitną indywidualność muzyczną, a w 2021 roku Nagrodę Honorową Związku Kompozytorów Polskich. Łukasz Borowicz jest profesorem Akademii Muzycznej im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie.

photo: Ksawery Zamoyski

W żywiole piękna

PANUFNIK. Nostalgia jesieni

Muzyka jesieni Andrzeja Panufnika (1914-1991) to jedna z najpiękniejszych kompozycji drugiej połowy XX wieku. Powstawała w kontekście choroby przyjaciółki kompozytora, która zmarła w 1960 roku. Ukończona w 1962 roku Muzyka jesieni miała swoją premierę 16 stycznia 1968 w Paryżu: L’Orchestre Philharmonique de l’ORTF dyrygował Serge Fournieur. Utwór zyskał charakter żałobnego trenu: trzy jego cząstki połączone zostały dwoma krótkimi interludiami. Panufnik buduje łagodną aurę dźwiękową z brzmienia instrumentów smyczkowych, bez skrzypiec. Kontrast wnosi perkusja – w interludiach, a fortepian, w centrum dramaturgii, brzmi fatumicznie, jak memento mori.

SCHUMANN. Muzyka jako autobiografia

Koncert skrzypcowy d-moll powstawał pod koniec życia Roberta Schumanna (1810-1856) w Düsseldorfie, jesienią 1853 – dla skrzypka Josepha Joachima. Po samobójczej próbie, Schumann (cierpiący prawdopodobnie na chorobę afektywną dwubiegunową) przebywał w prywatnej klinice dla nerwowo chorych w Endenich koło Bonn, gdzie po dwóch latach zmarł. Joachim uznał Koncert za świadectwo szaleństwa twórcy i odłożył partyturę do szuflady. Odnaleziony utwór przejęli naziści, powierzając prawykonanie Georgowi Kulenkampffowi i Filharmonikom Berlińskim – 26 listopada 1937 roku. Drugie wykonanie dał Yehudi Menuhin – najpierw z towarzyszeniem fortepianu w Carnegie Hall w Nowym Jorku, 6 grudnia 1937 roku; później z St. Louis Symphony Orchestra pod batutą Vladimira Golschmanna – 23 grudnia tego samego roku. Koncert skrzypcowy, ujęty w formę tradycyjnego tryptyku, przynosi styl charakterystyczny dla Schumanna, wyróżniający się rapsodycznym rodzajem narracji dźwiękowej, uporczywymi powrotami myśli-motywów czy napiętą emocjonalnością.

BEETHOVEN. Symfonia „dionizyjska”

Richard Wagner określił ją jako „apoteozę tańca”, inni słyszeli w jej bujnej materii dźwiękowej orszak Dionizosa czy postać Zaratustry z jego dynamiczną wolą stwórczej mocy. Mowa o Siódmej symfonii A-dur op. 92 Ludwiga van Beethovena (1770-1827), prawykonanej w 1813 roku w sąsiedztwie batalistycznej kompozycji Zwycięstwo Wellingtona. Kompozytor zdradził, że w Siódmej inspirowały go rzymskie bachanalia: energetyzujący finał Symfonii scharakteryzowano nawet jako orgiastyczny. W kodzie części finałowej występuje oznaczenie dynamiki, rzadkie u Beethovena – trzy razy forte! W dionizyjskim radosnym szaleństwie dźwięków u Beethovena jest metoda…

Małgorzata Janicka-Słysz