Wykonawcy:
Orkiestra Filharmonii Krakowskiej
Sascha Goetzel - dyrygent
Szymon Nehring - fortepian
Repertuar:
Johannes Brahms – II Koncert fortepianowy B-dur op. 83
***
Johannes Brahms – IV Symfonia e-moll op. 98
Czas trwania ok. 2 godzin z przerwą.
Dodatkowa pula biletów na dostawki siedzące w cenie 50 zł.
Brahms. Romantyk urodzony za późno?
Johannes Brahms (1833-1897) mawiał o sobie znacząco, że urodził się za późno. Dawał tym samym wyraz mocnego przywiązania do ideałów z przeszłości i hołdowania wartościom tradycji. Obce mu były dążenia twórców ku programowości i idea korespondencji sztuk; bliski zaś sposób rozumienia sztuki dźwięków w kategoriach muzyki absolutnej. 7 maja 2023 roku minie 190. rocznica urodzin kompozytora.
● Fortepian na modłę symfoniczną
II Koncert fortepianowy B-dur op. 83 ukończył Brahms w roku 1881 roku, po trzech latach intensywnej nad nim pracy. Premierę dzieła w Budapeszcie – z kompozytorem w roli solisty – przyjęto z wielkim aplauzem. Koncert zbudowany został na planie czteroczęściowej formy symfonicznej, ze scherzem („małym – ślicznym kawałkiem”, jak określił go autor w liście do Clary Schumann) na miejscu drugim w cyklu. Kompozycji blisko więc do symfonii koncertującej, tym bardziej, że pianista-solista wchodzi w dialogi z instrumentami wyróżnianymi z orkiestrowego tutti. Wirtuozeria podporządkowana jest w Koncercie, co charakterystyczne dla indywidualnego Brahmsowskiego stylu, intensywnej – romantycznej ekspresji.
Na ów romantyczny ton nastraja już sam początek narracji muzycznej w Allegro non troppo, części pierwszej II Koncertu: solowy motyw sygnałowy waltorni, z którą w interakcje wchodzi swymi wizerunkowymi frazami fortepian. Motywy przejmowane przez grupę instrumentów dętych drewnianych brzmią zrazu serenadowo, włączane jednak zostają w tok muzyki romantycznie rozgorączkowanej. Część druga – Allegro appassionato – to wspomniane scherzo: burzliwe, reprezentujące styl afektowany. Wyróżnia się kontrastami wyrazowymi oraz ostro sprofilowaną – szybką rytmiką. Ma w zbiorze swych tematów-melodii także te wyjęte jakby żywcem z romantycznych miniatur instrumentalnych.
Część trzecia – Andante – wyodrębnia się w II Koncercie poruszającym solo wiolonczeli. Inspiracja być może przyszła ze strony Clary Schumann i jej Koncertu fortepianowego a-moll (1835), którego część druga, Romanza, przeznaczona jest na fortepian i właśnie wiolonczelę. Triumfuje zatem ekspresywna liryka. Na kanwie tego wiolonczelowego sola z II Koncertu fortepianowego Brahms uczynił (w 1886 roku) pieśń Immer leiser wird mein Schlummer (‘mój sen staje się coraz cichszy’) z tekstem Hermanna Lingga (jako opus 105, nr 2). Emocja śpiewno-oniryczna zmienia się jednak w tej trzeciej część Koncertu w temat burzliwy.
Zwieńczeniem II Koncertu staje się Allegretto grazioso – Un poco più presto. W toku muzyki wyróżnić można przynajmniej pięć sekcji-epizodów, rozwijanych i „wariowanych” na kształt klasycznego sonatowego ronda, z energetyzującym strettem w konkluzji. To właśnie w technice wariacyjnej, przetwarzaniu i wyrazowym odmienianiu motywów, tematów czy gestów wielu badaczy upatruje cechę wyróżniającą indywidualny styl Brahmsa. Wielki admirator Brahmsowskiej muzyki Arnold Schönberg wysoce trafnie określił tę strategię kompozytorską mianem „rozwijającej się wariacji”.
● Summa wiedzy i emocji
Hans von Bülow, niemiecki dyrygent i pisarz muzyczny, propagator Brahmsowskich dzieł, rozpropagował w czasach romantycznych jakże celną formułę „trzech B”: Bach – Beethoven – Brahms. Chciał uwypuklić tym samym związki łączące tych trzech kompozytorów w jedną wspólnotę-rodzinę. Najmłodszy w tej trójcy Brahms od Bacha uczył się zasad kunsztownej techniki polifonicznej, kultury tematu i mądrości ucieleśnionej w dźwiękach, a od Beethovena przejął ideę witalnego symfonizmu oraz kształtowania dramaturgii muzycznej w oparciu o przyczynowo-skutkowe reżyserowanie napięć, kulminacji i odprężeń. Jego IV Symfonia e-moll op. 98 zyskała miano „elegijnej” – kluczowa dla niej tonacja e-moll ma takie właśnie semantyczne zabarwienie. Brahms zaczął ją komponować w roku 1884 w Müzzuschlag, tuż po domknięciu Trzeciej symfonii; partyturę ukończył w roku 1885. Symfonia prawykonana została 25 października 1885 roku w Meiningen – dyrygował kompozytor.
Część pierwsza – Allegro non troppo – reprezentuje charakterystyczną dla Brahmsa formę sonatową złożoną z trzech grup tematycznych – wyrazistych postaci-charakterów. Jej temat wyjściowy ma osobowość liryczną: kompozytor przez całe życie pisał pieśni (zadziwiająca jest ich liczba: ponad 400!) i ów pieśniowy genre przeniknął także do symfoniki. Część druga – Andante moderato – wnosi nastrój powagi i skupienia: te kategorie są również wyróżnikami stylistycznego idiomu twórcy. Część trzecia – Allegro giocoso – przyjmuje postać scherza, podszytego Beethovenowskim nerwem, stając się apoteozą ruchu-rytmu. Z orkiestry wyróżniane są barwy ostrzejsze – fletu pikolo, klarnetu czy kontrafagotu.
Wartość wyjątkową ma finał Czwartej symfonii – Allegro energico e passionato, będący sumą wiedzy i doświadczeń kompozytorskich: przynosi bowiem konstrukcję uczonej passacaglii. Jej temat to osiem potężnych akordów (instrumenty dęte drewniane i blaszane, kotły) kroczących w majestacie prawa zdyscyplinowanej po-Bachowskiej formy. Można wskazać na związek tego tematu z chaconną ze 150. kantaty Nach dir, Herr verlanget mich Johanna Sebastiana Bacha. Muzyka finału rozwija się sukcesywnie, w rytmie trzydziestu wariacji, ukoronowanych rozbudowaną wzniosłą kodą, wchłaniającą kolejne dwie wariacje. Co ważne podkreślenia: każda z tych wariacji zachowuje ośmiotaktowy wzorzec tematu. Brahms udowodnił, że muzykę napiętą wyrazowo można oprzeć na liczbie i ścisłym porządku formalnym. W docelowo zaprojektowanej dramaturgii nie słychać przy tym „szwów” poszczególnych etapów tej jakże przemyślanej i mądrej architektury. W jej fazie centralnej czas zostaje wyciszony i zatrzymany: dramatyczna symfoniczna aktywność ustępuje miejsce lirycznej kameralnej kontemplacji i chorałowej hymniczności.
Rozmaicie interpretowano finał ostatniej Symfonii Brahmsa. Słyszano w nim pochylenie głowy przed tym co nieśmiertelne (Hermann Kretzschmar) czy pisano o surowym – uporządkowanym pięknie (Eduard Hanslick). Zwracano uwagę na apoteozę duchowości i intensywność emocji, wyrażanych w muzyce. „Drogę” muzyki Czwartej symfonii Alfred Einstein określił od nastroju ballady do akcentów fatalistycznej rezygnacji – średniowiecznego Tańca śmierci, spełnionego w formie post-barokowej chaconny.
***
W jednym z listów do Clary Schumann Brahms wyznał, że człowiek musi pozostać spokojny – i to zarówno, kiedy się raduje, jak i wtedy, kiedy cierpi. Ów powściągliwy, lecz niezwykle intensywny tryb wyrazowy, tak znamienny dla jego postawy estetycznej, można tłumaczyć ciągłym poszukiwaniem przez kompozytora ideału. Twórca Niemieckiego requiem pragnął, aby emocja i porządek, głos serca i głos rozumu, ekspresja i forma pozostawały we względnej równowadze oraz służyły idei szlachetnego piękna.
Małgorzata Janicka-Słysz
Szymon NEHRING - jedyny Polak, który otrzymał pierwszą nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym Artura Rubinsteina w Tel Awiwie – jednym z najważniejszych konkursów pianistycznych na świecie. W latach 2017–19 był studentem Borisa Bermana w Yale School of Music. Ukończył Akademię Muzyczną w Bydgoszczy w klasie Stefana Wojtasa, z którym współpracował od 2013 roku. Wcześniej przez 11 lat był uczniem w klasie fortepianu Olgi Łazarskiej w Państwowej Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I stopnia im. M. Karłowicza w Krakowie i Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej II stopnia im. F. Chopina w Krakowie.
W 2014 roku otrzymał I nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Arthur Rubinstein in memoriam w Bydgoszczy. Rok później został laureatem stypendium Krystiana Zimermana i wystąpił w finale XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, na którym otrzymał wyróżnienie, nagrodę publiczności oraz szereg nagród dodatkowych. W 2017 roku zdobył I nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym Artura Rubinsteina w Tel Awiwie oraz szereg nagród dodatkowych, w tym za najlepsze wykonanie utworu Fryderyk Chopina.
Jego debiutancka płyta CD z muzyką polskich kompozytorów została wyróżniona nagrodą Fryderyk 2016 w kategorii Album roku recital solowy, a także Jokerem magazynu „Crescendo” oraz nagrodą Supersonic magazynu „Pizzicato”. W 2016 roku ukazały się dwie płyty artysty: koncerty fortepianowe Chopina nagrane z orkiestrą Sinfonietta Cracovia pod batutą Jurka Dybała oraz Krzysztofa Pendereckiego, a także koncert fortepianowy Resurrection Krzysztofa Pendereckiego pod batutą kompozytora. Najnowsze nagranie artysty zawiera utwory fortepianowe Chopina wykonane na instrumencie historycznym (Erard 1858).
Występował z Orkiestrą Filharmonii Narodowej, Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach, Orkiestrą Narodowego Forum Muzyki we Wrocławiu, Santander Orchestra, Sinfonią Iuventus oraz większością orkiestr w Polsce, Orkiestrą Filharmonii Izraela, Orkiestrą Symfoniczną z Bambergu, Orkiestrą Filharmonii w Marsylii, Orkiestrą Symfoniczną z Hartford, Orkiestrą Symfoniczną z Calgary, jak również Orkiestrą XVIII Wieku pod batutą m.in. Jerzego Maksymiuka, Jacka Kaspszyka, Antoniego Wita, Grzegorza Nowaka, Pablo Herasa-Casado, Kariny Canellakis, Giancarlo Guerrero, Omer Meir Wellbera, Johna Axelroda, Krzysztofa Pendereckiego, Lawrenca Fostera.
Artysta wystąpił między innymi w takich salach koncertowych, jak Carnegie Hall, Elbphilharmonie, Palau de la Música Catalana, Konzerthaus Berlin, DR Koncerthuset w Kopenhadze, Musikverein w Wiedniu, Herkuessaal i Prinzregententheater w Monachium.
W 2019 roku został zaproszony do programu fundacji Orpheum, dzięki któremu wystąpił wraz z Tonhalle-Orchester Zürich pod dyrekcją Davida Zinmana. W 2020 roku zadebiutował w Filharmonii Berlińskiej.
Sascha GOETZEL – w trakcie jedenastoletniej kadencji Dyrektora Artystycznego i Pierwszego Dyrygenta Orkiestry Filharmonicznej Borusan w Stambule, z którą występował na Festiwalu w Salzburgu, Hong Kong Arts Festival, BBC Proms w Londynie, w Royal Concertgebouw, Musikverein i Konzerthaus w Wiedniu, Théâtre des Champs-Elysées, przekształcił ją z mało znanej, prowincjonalnej orkiestry w zespół o międzynarodowej renomie.
Nagrał z nim dla wytwórni Onyx płyty: z utworami orkiestrowymi Respighiego, Hindemitha i Florenta Schmitta, kolejną z utworami Rimskiego-Korsakowa, Bałakiriewa, Erkina, Ippolitowa-Iwanowa (5 gwiazdek od „BBC Music Magazine”), a także Music from the Machine Age (Bartók, Holst, Prokofiew, Ravel, Schulhoff) i M.-A. Turnage: Concerto for 2 Violins “Shadow Walker” / H. Berlioz: Symphonie fantastique, z Vadimem Repinem i Danielem Hopem.
Obecnie jest głównym dyrygentem gościnnym Orkiestry Filharmonii w Sofii. Wcześniej współpracował z Orkiestrą Filharmoniczną Kanagawa w Japonii, Orchestre Symphonique de Bretagne, Orkiestrą Symfoniczną w Kuopio w Finlandii, z Pacific Music Festival w Japonii oraz Austriacko-Koreańską Orkiestrą Filharmoniczną. Jest dyrektorem artystycznym Fundacji Barış İçin Müzik Vakfı (Muzyka dla Pokoju) w Stambule, zajmującej się wykonawstwem i edukacją muzyczną. Występował gościnnie z NHK Symphony, Izraelską Orkiestrą Filharmoniczną, London Philharmonic Orchestra, Münchner Symphoniker, Brandeburgisches Staatsorchester, Teatro Communale Bologna, Orchestre de Chambre de Paris (płyta Bach / Schnittke z udziałem Deborah i Sarah Nemtanu dla wytwórni Naïve), Słowacką Filharmonią Narodową, Orchestre Symphonique et Lyrique Nancy, Orchestre National de Lyon (koncerty w Nowym Jorku), Orchestre National de Bordeaux, orkiestrami symfonicznymi w Helsingborgu, Aarhus, Oregonie, Vancouver, Orchestre National de Pays de la Loire, Dresden Philharmonic (na Abu Dhabi Music Festival), Orchestre National de France, Yomiuri Nippon Symphony, Philharmonique de Luxembourg, Orchestre Philharmonique de Strasbourg, Kioi Sinfonietta, Orkiestrą Narodową Belgii, Orkiestrą Symfoniczną Radia Holenderskiego, Phion Orkest, Rumuńską Narodową Orkiestrą Radiową, Wiener Philharmoniker (bal w Operze Wiedeńskiej).