Wykonawcy:

Tomasz Konieczny - bas-baryton
Lech Napierała - fortepian

Repertuar:

Utwory z płyty "From Secession to Distortion”:

Richard Strauss - Pieśni:

Heimliche Aufforderung op. 27 nr 3

Nachtgang op. 29 nr 3

Morgen op. 27 nr 4

All Mein Gedanken op. 21nr 1

Ah Weh Mir Unglückhaftem Mann op. 21 nr 4

Cäcilie op. 27 nr 2

Sehnsucht op. 32 nr 2

Ach Lieb, Ich Muss Nun Scheiden… op. 21 nr 3

Allerseelen op. 10 nr 8

Ruhe, Meine Seele! op. 27 rr 1

Zueignung op. 10 nr 1

Ich Liebe Dich op. 37 nr 2

***

Aleksander Nowak - Cykl pieśni Dwuwiersze do pięciu wierszy Bolesława Leśmiana:

Śmiercie

Goryl

Dookoła klombu

Gad

Niewidzialni

Henryk Czyż - Dwie arie buffo:

Doktor pomidor

Tak mi się zdawało

Koncert z przerwą, czas trwania ok. 1,5 godz.

Bezpośrednio po koncercie - spotkanie z artystami w małym foyer.

Prowadzenie - Mateusz Borkowski.

„O komm, du wunderbare, ersehnte Nacht!” – śpiewa mężczyzna swojej kochance w pieśni Richarda Straussa otwierającej album From Secession to Distortion. Ten jeden wers z wiersza Johna Henry’ego Mackaya mógłby stanowić poetyckie podsumowanie płyty Tomasza Koniecznego i Lecha Napierały, na której afirmacja życia oraz poszukiwanie piękna i miłości zestawione są z ciągłym ciążeniem ku wszystkiemu, co budzi lęk – z nocą i śmiercią na czele. Duet polskich wiedeńczyków na swojej szóstej wspólnej płycie przedstawia nam wybór pieśni Richarda Straussa do słów różnych poetów, utwory Aleksandra Nowaka do wierszy Bolesława Leśmiana i dwie arie buffo Henryka Czyża.

Wszystkie Straussowskie pieśni wybrane na secesyjną płytę zostały skomponowane u schyłku XIX wieku. Był to czas wielkich zmian cywilizacyjnych i zawirowań społecznych. W ciągu wspomnianego dziesięciolecia upowszechniono szczepionki, zaczęto masową produkcję filmów fotograficznych, powstawało coraz więcej tras kolejowych, Karl Friedrich Benz opatentował automobil, Friedrich Nietzsche doznał załamania nerwowego widząc woźnicę maltretującego konia, a sir Arthur Conan Doyle stworzył postać Sherlocka Holmesa. Na horyzoncie globalnej wyobraźni wyrosła Wieża Eiffla i Statua Wolności, które do dzisiaj są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych symboli zachodniego świata. W sztuce rozkwitała wtedy secesja. Młodzi artyści polemizowali z ciężkim i patetycznym historyzmem, propagując twórczość pełną motywów florystycznych, organicznych ornamentów, mogącą mieć wartość użytkową. Związani z secesją artyści inspirowali się stworzoną przez Richarda Wagnera ideą Gesamtkunstwerk – dzieła totalnego, łączącego w sobie wiele dziedzin sztuki. Alfred Roller, jeden z czołowych twórców secesji, tworzył kostiumy i scenografie do oper, m.in. do Elektry Richarda Straussa. Urodzony w Monachium kompozytor skomponował na otwarcie Monachijskiej Wystawy Sztuk w 1897 roku Hymne Licht du ewiglich Eines na chór żeński i orkiestrę. Jego pieśni publikowane były w prowadzonych przez secesjonistycznych artystów czasopismach Der Kunstwart i Die Jugend.

Niemiecko-żydowski historyk Oskar Bie nazywał pieśni Straussa z wczesnego okresu twórczości „przygrywką do wielkich dzieł” operowych – w swoich drobnych utworach eksperymentował z tym, co później zachwycało słuchaczy w wielkich formach. Jego pieśni, chociaż głęboko zakorzenione w romantycznych dziełach poprzedników, są także śpiewem współczesności. Pokazują ważny historyczny moment, w którym gatunek ten opuszcza prywatne salony, zmierzając do coraz większych sal koncertowych (zwrot ten zapoczątkował w latach 70. XIX wieku wiedeński tenor Gustav Walter, jako pierwszy organizując publiczne Liederabende, z którymi wkrótce występował w salach całej Europy). Pieśni uważano wcześniej za gatunek pośledni, niedorastający do wielkiej symfoniki. Ich dowartościowanie było zgodne z ideami secesji, nurtu próbującego znieść podziały pomiędzy sztuką wysoką a niską. Kolejnym aktualnym elementem Straussowskich pieśni był cechujący je naturalizm i nerw społecznej krytyki (muzykolog Jürgen May zauważa w nim nawet zapowiedź twórczości Kurta Weila). W dokonanym przez Tomasza Koniecznego wyborze najbardziej słychać to w utworze Ach weh mir unglückhaftem Mann do tekstu Feliksa Dahna, w którym nędzarz wyobraża sobie moment wyznania miłości ukochanej do którego doszłoby, gdyby posiadał majątek i karetę z czterema białymi końmi. Zdaje się, że cztery konie nigdy nie zwiastują w niemieckiej liryce niczego dobrego. Powracają w Ich liebe dich, ostatniej z wybranych pieśni Straussa, w których miłosne uczucie prowadzi wprost do grobu.

Współpraca Tomasza Koniecznego i Lecha Napierały rozpoczęła się właśnie od pieśni Richarda Straussa, kiedy to z inicjatywy pianisty w 2014 roku wystąpili w Filharmonii Krakowskiej. From Secession to Distortion jest swego rodzaju klamrą spinającą dotychczasową działalność Koniecznego i Napierały. Przeważającą część repertuaru gwiazdy światowych oper i cenionego pedagoga i kameralisty stanowią najwięksi klasycy, m.in.: Franz Schubert, Stanisław Moniuszko, Siergiej Rachmaninow, Mykoła Łysenko. Konieczny i Napierała nie stronią jednak od muzyki współczesnej. W 2020 roku nagrali płytę Songs & Sonnets (Anaklasis/PWM) poświęconą wokalno-instrumentalnej twórczości Romualda Twardowskiego. Dwa lata później ukazał się album Apocalypse, na którym cykl Kindertodtenlieder Gustava Mahlera zestawiony jest z pieśniami Aleksandra Nowaka do słów Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (utworami zamówionymi osobiście przez Tomasza Koniecznego). Dzisiaj możemy usłyszeć kolejny cykl skomponowany przez Nowaka dla duetu Koniecznego i Napierały – Leśmian dwuwiersze. Miejmy nadzieję, że to dopiero początek współpracy tych twórców, dzięki której wielka literatura powraca do polskiej muzyki – przez ostatnie lata kompozytorzy rzadko sięgali po poezję, szczególnie uznawaną za „klasyczną”.

I u Bolesława Leśmiana słychać w Dookoła klombu dzwonienie końskich kopyt, w których „próżnia się mroczy”. W poezji umuzycznianej przez Straussa wybijającym się tematem jest śmierć, u Leśmiana pojawia się wątek czegoś jeszcze bardziej ostatecznego i nieokreślonego – nicości. Tym bardziej niepokojącego, że dla poety dostrzegalnego w przejawach otaczającej nas rzeczywistości. U Leśmiana wiele rzeczy znajduje się na pograniczu światów, jak pisał w Niewidzialnych: „Niewidzialnych istot tłumy sąsiadują z nami wszędzie” (zresztą, według słów córki poety, wielokrotnie powracał do niej jako duch – był w swojej twórczości konsekwentny). Jarosław Marek Rymkiewicz w swojej książce Leśmian. Encyklopedia nazywał to byciem pomiędzy „nie-do-istnieniem”. Kolejnym motywem przewijającym się przez całą twórczość Leśmiana i obecną w pieśniach Nowaka jest ból, często powiązany z masochistyczną miłością, jak w Gadzie. „Melancholia i śmierć na przemian z dzikością i popędem. Pożądanie, podniecenie i pęd ku spełnieniu, z przemocą, a potem pustka i cisza. Nie jest Bolek grzecznym chłopcem” – pisał Aleksander Nowak w swoim internetowym dzienniku.

Cykl Leśmian – dwuwiersze scharakteryzowałbym jako połączenie muzycznego zawieszenia i popędliwości, którą próbuje okiełznać mocna i ciemna barwa głosu Tomasza Koniecznego. Fortepian jednak nigdy nie zostaje przykryty, pozostając nieustannie kołem napędowym porywistych opowieści. W końcu jak pisał Leśmian: „Rytm włada słowem i przeobraża je po swojemu”. Słuchając pieśni do słów autora W malinowym chruśniaku uderza mnie ilość dramatyzmu zawartego w śpiewie Tomasza Koniecznego. Ich wykonanie jest także kreacją aktorską – słuchając jego wokalistyki możemy niemal naocznie zobaczyć gesty i grymasy.

Z dusznym i ciężkim repertuarem Straussa i Nowaka niesłychanie dobrze współgrają krotochwilne arie Henryka Czyża – kompozytora szczególnie związanego z Łodzią, miejscem urodzenia Tomasza Koniecznego, i Warszawą, gdzie śpiewak debiutował na srebrnym ekranie w roli Zbigniewa Cybulskiego w Pierścionku z orłem w koronie w reżyserii Andrzeja Wajdy. Czyż okazuje się być nie tylko świetnym twórcą i dyrygentem, ale i doskonałym poetą. Słuchając tych utworów po raz pierwszy, byłem przekonany, że skomponował muzykę do mniej znanych utworów Brzechwy albo Tuwima. Zresztą pod warstwą słów absurdalnych, może nawet lekko surrealnych, kryje się dużo dwuznaczności, czasami wręcz makabry.

Filip Lech (culture.pl)

Wydawcy płyty: Dal Segno Institute oraz Instytut Adama Mickiewicza

Dystrybucja: Universal Music

Patroni medialni: TVP Kultura, PR2 oraz POLMIC

Tomasz KONIECZNY – urodzony w 1972 w Łodzi, jeden z czołowych przedstawicieli średniego pokolenia bas-barytonów na świecie, specjalizujący się w muzyce niemieckiej. Ukończył wydział aktorski łódzkiej PWSFTviT, a także śpiew solowy na Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie i Wyższej Szkole Muzycznej im. C. M. von Webera w Dreźnie w klasie Christiana Elßnera. Debiutował jako aktor w filmie Andrzeja Wajdy pt. Pierścionek z orłem w koronie. Następnie występował w licznych produkcjach filmowych, telewizyjnych i teatralnych w Polsce, m.in. jako Tristan w telewizyjnej adaptacji Tristana i Izoldy w reżyserii Krystyny Jandy. Pracował też jako reżyser teatralny. Wyreżyserował m.in. Cyda Corneille’a w Teatrze Adekwatnym w Warszawie (1996). Był stypendystą Ministra Kultury i Sztuki (1997), Fundacji Alfreda Toepfera w Niemczech (1998‒2000), Fundacji Kultury i Sztuki banku Stadtsparkasse Dresden w Niemczech (1999). Zdobył II nagrodę podczas 33. Konkursu Wokalnego im. A. Dvořaka w Karlovych Varach (1998). W 2004 został wyróżniony Nagrodą im. A. Petersena za wyjątkowe osiągnięcia artystyczne w Teatrze Narodowym w Mannheim.

Jako śpiewak operowy zadebiutował w partii Figara w operze Mozarta Wesele Figara w Teatrze Wielkim w Poznaniu (1997). Na scenie niemieckiej po raz pierwszy wystąpił w roli Kecala w Sprzedanej narzeczonej Smetany (Opera w Lipsku, 1999). Pracował na tej scenie w latach 1999‒2000. W roku 2000 przeniósł się do Teatru Miejskiego w Lubece, gdzie śpiewał Procidę w Nieszporach sycylijskich Verdiego (2000), Pandolfa w Kopciuszku Masseneta (2000), Oresta w Elektrze Straussa (2001), Ramphisa w Aidzie Verdiego (2001), a także w Nosie Szostakowicza (2002).

Jako młody artysta występował w wielu niemieckojęzycznych teatrach operowych. Od sezonu 2002/2003 zaangażowany w Teatrze Narodowym w Mannheim, gdzie wykonywał takie partie, jak: Orest w Elektrze Straussa, Pimen w Borysie Godunowie Musorgskiego, Sarastro w Czarodziejskim flecie, Król Marek w Tristanie i Izoldzie, Amfortas w Parsifalu i Wotan w tetralogii Pierścień Nibelunga Wagnera, Osmin w Uprowadzeniu z Seraju, Inkwizytor w Don Carlosie, Melitone w Mocy przeznaczenia, Jochanaan w Salome Straussa. W 2005 zadebiutował jako Sarastro w Operze w Stuttgarcie, potem jako Osmin w Düsseldorfie. W tamtejszym teatrze śpiewał także Melitone w Mocy przeznaczenia oraz Wotana w Złocie Renu (2006). W 2006 zadebiutował w Operze Praskiej (Státní Opera) w Nieszporach sycylijskich jako Procida. W Operze w Düsseldorfie pracował na stałe w latach 2006–2014. Partie w tym teatrze to: Bottom – Sen nocy letniej Brittena, Kurwenal – Tristan i Izolda, Golaud – Peleas i Melizanda Debussy’ego, Selim – Turek we Włoszech, Amfortas – Parsifal, Barak – Kobieta bez cienia, Balstrode – Peter Grimes, Holender – Latający Holender, tytułowy Falstaff i Escamilio – Carmen. Począwszy od roku 2006 występuje regularnie w corocznych Dniach Wagnerowskich w Budapeszcie pod dyrekcją muzyczną Adama Fischera. W październiku 2007 zadebiutował w Filharmonii Narodowej w Warszawie jako Eremit w Wolnym strzelcu pod dyrekcją Antoniego Wita, w 2008 jako Alberyk w Pierścieniu Nibelunga w Semperoper w Dreźnie pod dyrekcją Petera Schneidera, w lipcu zaś 2008 w roli Dr. Kolenatego w Sprawie Makropulos Janáčka w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego w Teatro Real w Madrycie. Zadeebiutował w roli Alberyka (Pierścień Nibelunga) w Deutsche Oper Berlin w 2010, a w 2011 w Opéra National de Paris jako Biterolf (Tannhäuser), w 2012 w Waszyngtonie jako Pizarro w koncertowym wykonaniu Fidelia pod dyrekcją Christopha Eschenbacha, następnie podczas Salzburger Festspiele jako Stolzius w Żołnierzach – operze niemieckiego kompozytora Bernda Aloisa Zimmermanna.

2014 artysta zadebiutował w nowojorskiej Carnegie Hall jako Jochanaan w koncertowym wykonaniu Salome Straussa. Otrzymał doskonałą prasę.

W październiku 2015 Konieczny zadebiutował w Lyric Opera w Chicago w partii Wozzecka. Amerykańska prasa pisała jednomyślnie o ogromnym sukcesie całej produkcji oraz śpiewającego rolę tytułową Polaka.

Od tego czasu Konieczny debiutuje i potem występuje regularnie na wszystkich znaczących scenach operowych świata. Ogromne znaczenie miały debiuty na Festiwalu w Bayreuth latem 2018 w premierze Lohengrina oraz wiosną 2019 w Metropolitan Opera w Nowym Jorku w Pierścieniu Nibelunga, jak i 2022 w Operze w Zurychu w swojej sztandarowej roli Wotana w nowej inscenizacji Pierścienia Nibelunga. Konieczny występuje na największych scenach operowych świata. Referencją są tutaj partie Wotana czy Holendra.

Dyskografia Koniecznego jest bardzo liczna (https://tomasz-konieczny.com/pl/cd-dvd/). W roku 2013 ukazały się na rynku dwa nagrania Pierścienia Nibelunga. W pierwszym z nich, pod dyrekcją Marka Janowskiego, wydanym przez Pentatone Classics Konieczny wykonuje partię Wotana, w drugim, pod batutą Christiana Thielemanna, wydanym przez Deutsche Grammophon śpiewa partię Alberyka. Oba nagrania spotkały się z uznaniem słuchaczy i krytyki. W 2015 ukazało się kolejne nagranie płytowe Złota Renu pod dyrekcją Sir Simona Rattle’a. 

Wraz z pianistą Lechem Napierałą artysta nagrał już 6 albumów solowych z muzyką kameralną.

Opera Wiedeńska jest od 2009 roku bezsprzecznie artystycznym domem artysty. Partie, w których tu występuje, to: Jack Rance (Dziewczyna z Dzikiego Zachodu), Alberyk i Wotan (Pierścień Nibelunga), Amfortas (Parsifal), Holender (Latający Holender), Scarpia (Tosca), Mandryka (Arabella), Jochanaan (Salome), Cardillac i wiele innych. Artysta wystąpił w tym teatrze już blisko dwieście razy, został tu odznaczony honorowym obywatelstwem austriackim (2017) oraz najwyższym odznaczeniem zawodowym, tytułem Kammersängera Opery Wiedeńskiej (2019). 

Konieczny, jako wykonawca dzieł oratoryjnych, współpracował z takimi dyrygentami, jak: Kent Nagano (Pasja wg św. Mateusza Bacha w São Paulo i Rio de Janeiro, 2008) Marek Janowski (IX Symfonia Beethovena w Berlinie, 2008), Daniele Gatti (Requiem Verdiego w Musikverein w Wiedniu), Krzysztof Penderecki (Siedem bram Jerozolimy, 2009, 2010 oraz Pasja wg św. Łukasza, 2010), Ricardo Chailly (IX Symfonia Beethovena, 2020), David Afkham (koncertowe wykonanie Salome Straussa 2022). 

W niedalekiej przyszłości artystę będzie można usłyszeć m.in. na scenie Teatru Wielkiego Opery Narodowej, Metropolitan Opera, La Scali, Bayreuther Festspiele, Lyric Opera of Chicago, Opera w Zurychu.

Fot. Igor Omulecki.

Lech NAPIERAŁA należy do grona czołowych polskich pianistów – kameralistów, specjalizujących się w wykonawstwie pieśni, ceniony zarówno w Polsce jak i poza jej granicami. Regularnie występujący ze światowej sławy artystami, takimi jak Tomasz Konieczny, Paul Schweinester, Małgorzata Walewska, Krzysztof Chorzelski, Aida Garifullina, Cigdem Soyarslan, Monika Bohinec, stale zapraszany jest do najbardziej prestiżowych sal koncertowych takich jak: wiedeńskie Musikverein, Konzerthaus, wiedeńska Staatsoper, Tokio Bunka Kaikan, filharmonie w Warszawie, Berlinie, Sofii, Lubljanie, NOSPR w Katowicach, Teatr Wielki Opera Narodowa w Warszawie, Opera Narodowa w Lubljanie i wiele innych.

Ukończył z wyróżnieniem Uniwersytet Muzyczny w Wiedniu w klasie akompaniamentu wokalnego prof. Davida Lutza, wcześniej Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie, gdzie studiował u profesorów Krzysztofa Jabłońskiego, Andrzeja Stefańskiego i Barbary Halskiej.

W jego dorobku fonograficznym znajdują się płyty zarejestrowane dla wytwórni Dal Segno/Universal, Signum, NIFC, DUX i Anaklasis. Ostatnie płyty, na których partneruje Tomaszowi Koniecznemu, to rejestracja Podróży zimowej

F. Schuberta do słów Stanisława Barańczaka, album z Pieśniami i Sonetami Romualda Twardowskiego, album Between Death & Love z pieśniami Rachmaninowa i Mussorgskiego będący rejestracją recitalu w Filharmonii Narodowej w Warszawie we wrześniu 2020 oraz najnowsza płyta Apokalipsa z pieśniami Gustawa Mahlera oraz Aleksandra Nowaka.

Lech Napierała jest wykładowcą Uniwersytetu Muzycznego w Wiedniu i Akademii Muzycznej im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie. Jest też gościnnym profesorem Akademii Operowej, działającej przy Teatrze Wielkim Operze Narodowej w Warszawie, regularnie prowadząc tam kursy pieśni dla wokalistów i pianistów.