Wykonawcy:
Chór Filharmonii Krakowskiej
Irina Bogdanovich - dyrygent
Wiesław Trzpis – słowo
Piotr Piwko - chórmistrz
Repertuar:
Romuald Twardowski in memoriam
Romuald Twardowski - Alleluja
- Polielej: Chwalitie Imia Gospodnie (Chwalcie imię Pańskie)
Tomasz Szewerowski - Wieczernia Nieszpory:
Wejście z Ewangelią: Swietie tichyj (Pogodna światłości)
Prokimen niedzielny: Gospod vocarisia (Pan zakrólował)
Ektenia żarliwa: Kyrie eleison
Kantyk Symeona: Nynie odpuszczaieszi (Teraz, o Panie, uwalniasz)
Dymitr Bortniański - Hymn Cherubinów: Iże Chieruwimy nr 7*
Grzegorz Lwowski - Nynie siły niebiesnyja (Teraz moce niebiańskie)*
Romuald Twardowski - Woskriesienije Christowo (Zmartwychwstanie Chrystusa)
- Wsiakoje dychanije (Wszystko co żyje)
Mykoła Dylecki - Wieczernia (Nieszpory)
Wejście z Ewangelią: Swietie tichyj (Pogodna światłości)
Kantyk Symeona: Nynie odpuszczaieszi (Teraz, o Panie, uwalniasz)
Jakub Czmielew - Sława w wysznich Bogu (Chwała na wysokości Bogu)*
Aleksander Kastalski - Christos woskresie (Chrystus Zmartwychwstał)*
Romuald Twardowski - III antyfona: Wo carstwii Twojem (W królestwie Twoim)
*wykonanie – kwartet: Bartłomiej Chorąży, Michał Barański, Marcin Wróbel, Piotr Brajner
Muzyka Czterech Tradycji
Romuald Twardowski (1930-2024) – polski kompozytor i pedagog. Pierwsze muzyczne studia podjął w Państwowym Konserwatorium Litewskim w Wilnie u Juliusa Juzeliūnasa, naukę kontynuował zaś w Warszawie pod okiem Bolesława Woytowicza, a dokształcał się w Paryżu, u Nadii Boulanger. W barwnej twórczości jednym z ważniejszych wątków jest muzyka religijna przeznaczona na chór, w której to pobrzmiewają melodie zarówno Wschodu, jak i Zachodu. Szczególnie ten „Wschód” wydaje się interesujący z dzisiejszej perspektywy, gdyż to właśnie z muzyką czerpiącą garściami z tradycji cerkiewnej, kojarzony jest głównie Romuald Twardowski. Kompozytor w swych dziełach wielokrotnie nawiązywał do tradycji muzycznych zarówno bizantyjskiej czy moskiewskiej łączącej elementy narodowe, klasyczne, cerkiewne i ludowe. Działał także na gruncie popularyzacji tej muzyki organizując Dni Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, gdzie od 1983 roku był przewodniczącym jury, kierującym obradami konkursu. Koncert Romuald Twardowski in memoriam oprócz uhonorowania twórczości Twardowskiego, stanowi również okazję do ukazania krakowskiej publiczności innych zapomnianych kompozytorów: Tomasza Szewerowskiego oraz Mykoły Dyleckiego, dwóch twórców działających na terenie Rzeczypospolitej w XVII wieku.
Tomasz Szewerowski (1646/7-1699) był polskim kompozytorem działającym aktywnie w Kijowie. Tam pracował jako śpiewak, kompozytor i dyrygent kapeli wokalno-instrumentalnej metropolity kijowskiego Cypriana Żochowskiego. Choć większość informacji o Szewerowskim zaginęła po rozbiorach oraz likwidacji unii cerkiewnej przez władze Rosyjskie, niektóre cenne wiadomości zachowały się w spisanym w języku polskim i łacińskim nekrologu zakonników bazyliańskich z XVIII wieku. Dowiadujemy się z niego, że Szewerowski urodził się w Mińsku Litewskim w rodzinie unickiej, a w wieku młodzieńczym pobierał nauki w jezuickim gimnazjum znajdującym się w Nieświeżu. Szewerowski odbył studia również w Wilnie, ale finalnie osiadł w Kijowie. Był znanym i cenionym za życia kompozytorem. Jego muzyka uświetniła mszę pontyfikalną przed posiedzeniem Sejmu, na którym obecny był król Jan III Sobieski. Jego twórczość usłyszeć można było także podczas zwołanego przez króla Jana III Colloquium w Lublinie 24 stycznia 1680 w celu pojednania prawosławnych i unitów.
Jedyny zachowany w komplecie utwór Szewerowskiego to Wieczernia na osiem głosów przechowywana w zbiorach Państwowego Muzeum Historycznego w Moskwie. Dzieło składa się z czterech części: 1. Свѣте тихий Swietie tichyj, 2. Господь воцарися Gospod vocarisia, 3. Сугубая ектения Kyrie eleison, 4. Нынѣ отпущаеши Nynie odpuszczaieszi. Możemy zauważyć w nim bardzo silne wpływy techniki koncertującej charakterystycznej dla zachodniej muzyki barokowej tych czasów.
W rękopisach, w których zachowała się Wieczernia zanotowano również kompozycje innych twórców takich jak Arseniusz Cybulski czy Mykoła Dylecki. Dzieła drugiego z nich w obliczu wojny w Ukrainie wykonywane są dziś coraz częściej. Ze względu na ich interesujące podłoże kulturowe oraz działalność samego kompozytora na pograniczu dawnej Polski i Rusi. Mykoła Dylecki jawi nam się jako jeden z niewielu twórców pełniących ważną rolę w rozwoju polsko-ukraińskiej historii muzyki, a tym samym warty jest przypomnienia podczas Festiwalu 4 Tradycji.
Dylecki swoje pierwsze lata aktywności twórczej spędził na terenie Rzeczypospolitej. W Kijowie stworzył on Liturgię Rekwialną ku pamięci metropolity unickiego Jana Kalendy, natomiast jego następca Cyprian Żochowski zdecydował się zatrudnić na posadę kapelmistrza Tomasza Szewerowskiego. Dylecki wyjechał więc do Wilna i zajął się edukacją w szkole jezuickiej, gdzie sporządził swój traktat teoretyczny Gramatyka muzyczna, w którym opisywał zasady kształtującej się harmoniki dur-moll. Traktat ten był wielokrotnie cytowany przez współczesnych twórców i teoretyków, a sam Dylecki jako pierwszy w historii proponuje koncepcję koła kwintowego, na długo przez traktami teoretycznym Rameau. W twórczości Mykoły Dyleckiego również możemy znaleźć opracowanie muzyczne Wieczerni. Kompozycja zachowała się dzięki spisanym za życia partesom (dawn. określenie nut – partytury), obecnie przechowywanym w Bibliotece Narodowej w Sankt Petersburgu. Wieczernia Dyleckiego jest jednak krótsza od dzieła Szewerowskiego. Składa się z Свѣте тихий Swietie tichyj oraz Нынѣ отпущаеши Nynie odpuszczaieszi. Zdecydowanie mniej wirtuozowska niż Szewerowskiego, bardziej medytacyjna i stabilna harmonicznie.
Choć obie Wieczernie i kompozycje Twardowskiego dzieli ponad 300 lat, stylistyka tych utworów jest sobie bliska. Wspólne wątki litewskie potraktować można, więc ponadczasowo, a dzięki temu ukazać piękno „muzyki wschodu”, zarówno przywrócić pamięć o zapomnianym rozdziale w historii Rzeczypospolitej, jak i godnie w ten sposób uhonorować twórczość Romualda Twardowskiego.
Fabian Dydaś
Irina BOGDANOVICH – dyrygentka, dyrektorka artystyczna Chóru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego od 2002 roku.
Pochodzi z Rosji, gdzie ukończyła z wyróżnieniem wydziały dyrygentury chóralnej oraz pianistyki na Uniwersytecie Pedagogiczno-Muzycznym oraz również z wyróżnieniem wydział pianistyki Konserwatorium im. M. Musorgskiego w Jekaterynburgu. W roku akademickim 2016/17 zrealizowała staż podyplomowy z dyrygentury symfoniczno-operowej w klasie prof. Tomasza Bugaja na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. W 2023 roku otrzymała dyplom doktorski na UMFC (doktor sztuki w dyscyplinie artystycznej sztuki muzyczne, promotor: prof. dr hab. Sławek A. Wróblewski).
Doceniana na międzynarodowych i krajowych festiwalach i konkursach za działalność artystyczną z Chórem Akademickim UW, zdobyła 8 razy Grand Prix, 11 razy pierwsze miejsce/złoty dyplom, 6 razy drugie miejsce, 3 razy trzecie miejsce oraz nagrody dla najlepszego dyrygenta: podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Prawosławnej Hajnowskie Dni Muzyki (2005); na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Chóralnej im. H.M. Góreckiego w Rybniku (2006); na Festiwalach: Legnica Cantat 42 (2011), IFAS w Padubicach (2018), Festiwalu im. F. Nowowiejskiego w Barczewie (2019), The Singing World w Petersburgu (2019) i Gaude Cantem w Bielsku-Białej (2023).
Otrzymała również nagrodę Fryderyk za przygotowanie chóru w kategorii Najwybitniejsze Nagranie Muzyki Polskiej za album Baird, Łukaszewski, Błażewicz, Borkowski (2006). W 2019 roku nominowana do nagrody Fryderyk w kategorii Album roku: muzyka chóralna, oratoryjna i operowa za płytę CD Rachmaninow: Całonocne Czuwanie.
Z powodzeniem pracuje z orkiestrami; dyrygowała takimi zespołami jak: Sinfonia Varsovia, Polska Orkiestra Radiowa, Orkiestra Kameralna Filharmonii Narodowej, Orkiestra Filharmonii Wrocławskiej, Orkiestra Akademii Beethovenowskiej, Królewska Orkiestra Symfoniczna, Chopin Academia Orchestra, Nova Orkiestra Kameralna, Orkiestra Filharmonii Bałtyckiej, Orkiestra Sinfonia Iuventus.
Artystka prowadzi szeroką działalność artystyczną. Zajmuje się edukacją muzyczną dzieci, prowadząc Dziecięce Ogrody Muzyczne, prowadzi wykłady na Uniwersytecie SWPS „Lider w branży kreatywnej”. Komponuje muzykę filmową – m.in. do filmu Świteź w reż. K. Polaka, który zdobył ponad 20 nagród na międzynarodowych festiwalach, a w Londynie otrzymał nagrodę za najlepszą muzykę. Irina Bogdanovich jest również autorką poematu muzycznego Łąka do słów B. Leśmiana. Zrealizowała widowisko filmowo-muzyczne Aleksander Newski ze zrekonstruowaną przez siebie muzyką S. Prokofiewa. Pod jej dyrekcją zespół zaśpiewał arcydzieła muzyki wokalno-instrumentalnej, m.in. Mszę h-moll i Pasję wg św. Jana J.S Bacha, Wielką Mszę c-moll W.A. Mozarta, Requiem G. Verdiego.
Od roku 2008 jest członkiem Polskiej Akademii Fonograficznej, a w 2019 została odznaczona Odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Fot. Małgorzata Juchnik
