Wykonawcy:

Chór gruziński Basiani 

Repertuar:

Kakhuri Mravalzhamieri (Wiele lat życia) – pieśń bankietowa z regionu Kakheti. Soliści: Tornike Merabishvili, Giorgi Khunashvili.

Guruli Perkhuli – pieśń do tańca w kręgu z regionu Guria, z udziałem specyficznego głosu krimanchuli (gruzińskie jodłowanie). Krimanchulis: George Gabunia, Elizbar Khachidze

Kakhuri Nana – kołysanka z regionu Kakheti. Soliści: Zviad Michilashvili, Irakli Tkvatsiria

Namgluri – tradycyjna pieśń przy ścianiu pola kukurydzy z region Kakheti. Namgali – sierp (aka namgluri)

Chven Mshvidoba – pieśń bankietowa z regionu Guria

Garekakhuri Satsekvao – pieśń taneczna z regionu Kakheti. Solista: Gela Donadze

Odoia – tradycyjna pieśń przy kopaniu i pieleniu pola kukurydzy z regionu Samegrelo. Odo –starożytny bóg pracy (aka odoia).

Jvarsa Shensa (Twój krzyż uwielbiamy) – pieśń religijna

Motsikuli Kristesagan Gamorcheuli (Apostoł wyróżniony przez Chrystusa) – Hymn do Świętego Nino (Ewangelizatora Gruzji). Tradycja zachodniogruzińska.

Tsmidao Ghmerto (O, Święty Boże) – hymn liturgiczny według tradycji wschodniogruzińskiej.

Tsanash Dashdul – pieśń do tańca w kręgu z regionu Svaneti

Saidan Mokhvel Shen Kalo (Skąd się wzięłaś, piękna) – liryczno-miłosna pieśń z akompaniamentem panduri. Solista: Zviad Michilashvili

Khasanbegura – historyczna pieśń epicka z regionu Guria. Z udziałem specyficznego głosu krimanchuli (gruzińskie jodłowanie). Jeden z najważniejszych przykładów gruzińskiej polifonii. Trio: Sergo Urushadze, George Gabunia, Batu Lominadze

Gandagana – pieśń taneczna z regionu Achara, z akompaniamentem chiboni i panduri. Soliści: Gela Donadze, Giorgi Khunashvili; chiboni: Elizbar Khachidze, panduri: Zurab Tskrialashvili

Chela – pieśń woźniców z regionu Samegrelo, z akompaniamentem chonguri. Solista: Irakli Tkvatsiria

Chakrulo – klejnot gruzińskiej tradycyjnej polifonii, należy do rodziny długich pieśni bankietowych z regionu Kakheti. Jako cześć światowego dziedzictwa kulturowego w 1977 roku pieśń ta została przez NASA wysłana w przestrzeń kosmiczną. Soliści: Giorgi Khunashvili, Tornike Merabishvili

Naduri – pieśń do pracy na polu kukurydzy z regionu Guria. Nadi (aka naduri) – grupa sąsiadów pomagających na polu kukurydzy.

Zespół Basiani wykonuje tradycyjne gruzińskie pieśni polifoniczne, pieśni ludowe i chrześcijańskie hymny kościelne, z okresu XI-XII wieku.  W 2001 roku UNESCO wpisało praktykę gruzińskiego śpiewu polifonicznego na listę niematerialnego dziedzictwa światowego jako Arcydzieło Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości. Niedługo przedtem fragment najbardziej popularnej gruzińskiej pieśni biesiadnej Czakrulo został wysłany w przestrzeń kosmiczną przez NASA w 1977 roku, wraz z innymi wybranymi materiałami audio i wideo.

Zespół gruzińskiej pieśni ludowej Basiani został utworzony w roku 2000 przy gruzińskim patriarchacie. W 2013 roku nadano mu status Państwowego Zespołu Gruzińskiego.

Od momentu swojego powstania zespół aktywnie angażuje się w popularyzację tradycyjnego gruzińskiego śpiewu polifonicznego, podróżując po różnych regionach Gruzji w ramach ekspedycji i koncertów, odkrywając i nadając nowe życie wielu zapomnianym pieśniom ludowym i hymnom kościelnym, a także uczestnicząc w prestiżowych festiwalach i sympozjach, oraz koncertując na deskach wielu światowej sławy sal koncertowych, takich jak Auditorio Nacional de Musica (Madryt), Concertgebouw (Amsterdam), Grande Auditorio Gulbenkian (Lizbona) (wspólny koncert z uznanym gruzińskim pianistą Aleksandrem Toradze), Siedziba UNESCO (koncert z udziałem słynnego gruzińskiego pianisty Elisso Bolkvadze w ramach setnej rocznicy proklamowania Demokratycznej Republiki Gruzji), sala koncertowa Filharmonii Petersburskiej im. D. Szostakowicza, Radio Frankfurt hr2kultur, Kościół pw. NMP w Nowym Jorku (White Light Festival - Lincoln Center; 2012, 2019), Stanford Live’s Bing Concert Hall, Kalifornia, Cal Performances, Kalifornia, The Town Hall, Nowy Jork, Krannert Center for the Performing Arts, Illinois. Zespół uczestniczył także w uroczystym otwarcie wystawy pt. „Gruzja – Ojczyzna Wina” w Bordeaux (Francja) i Tokio (Japonia), a także brał udział w festiwalu Mostly Mozart Festival w słynnym Lincoln Center w Nowym Jorku (Alice Tully Hall, 2010), gdzie podczas koncertu zatytułowanego „Bach i Polifonie” zespół Basiani zaprezentował tradycyjne gruzińskie pieśni polifoniczne oraz utwory słynnych kompozytorów zachodnioeuropejskich, takich jak Bach, Ligeti czy Xenakis. Wydarzenie to było czymś szczególnym nie tylko w historii zespołu Basiani, ale również w historii tradycyjnej muzyki gruzińskiej.

Udane występy zespołu Basiani były szeroko opisywane w prasie amerykańskiej i europejskiej, w tym przez pisma takie jak The New York Times, Wall Street Journal, Los Angeles Times, New York Music Daily, Herald-Tribune, itp., które gruziński śpiew polifoniczny określiły „brzmieniem prosto z nieba”, a występy zespołu Basiani nazwały „nieziemskimi i fascynującymi doznaniami”.

Poza występami koncertowymi zespół prowadzi także warsztaty we współpracy z uczelniami z całego świata, np. z uniwersytetami w Kalifornii, Teksasie, Princeton, Konserwatorium w Petersburgu i Pekinie. Zespół Basiani współpracuje również regularnie z gruzińskimi i zagranicznymi zespołami chóralnymi.

Równolegle do tradycyjnego kierunku swojego rozwoju, zespół Basiani angażuje się też w rozmaite projekty awangardowe, w ramach których gruzińska muzyka ludowa łączy się z muzyką współczesną. W latach 2012-2018, wraz z Giorgi Mikadze, gruzińskim pianistą osiadłym w Stanach Zjednoczonych, zespół Basiani zrealizował projekty „Voisa” oraz “Georgian Overtones”, które następnie z dużym sukcesem zostały zaprezentowane w Pekinie, Berlinie, Nowym Jorku i Tbilisi. Warto także wspomnieć o projekcie „Chela” (połączenie tradycyjnego gruzińskiego śpiewu polifonicznego ze współczesną muzyką elektroniczną) wraz z Nene H (artystką tworzącą turecką muzykę ludową w Niemczech), którego premiera wyprzedała się na pniu w Berlinie w 2020 roku.

Zespół Basiani zarejestrował ponad 300 tradycyjnych pieśni i hymnów na różnych albumach muzycznych. Niektóre z nich zasługują na szczególną uwagę:

• Zbiór 24 pieśni ludowych i hymnów kościelnych, który ukazał się nakładem Ocora Radio France w 2012 r.;

• Sztandarowe dzieło zespołu, tj. cztero-płytowy album obejmujący 102 pieśni ludowe i hymny kościelne (wydany w roku 2013);

• Specjalny album wydany z inicjatywy słynnego gruzińskiego kompozytora Giya Kancheli z okazji Targów Książki we Frankfurcie w 2018 r.;

• Dwupłytowy album z wybranymi nagraniami występów zespołu Basiani na żywo w latach 2010-2019, wydany z okazji dwudziestolecia zespołu w 2020 r.;

• Album obejmujący utwory zespołu wykonywane w latach 2021-22, uwzględniający tradycyjny repertuar oraz przykłady nowej gruzińskiej muzyki chóralnej, a także pieśni ludowe wykonane z udziałem starszych mistrzów śpiewu polifonicznego (wydany w 2023 r.)

Basiani to nazwa jednego z regionów w południowo-zachodniej Gruzji (obecnie Turcja, na północny-zachód od miasta Erzurum). To właśnie tam w 1203 roku gruzińskie wojska królewskie pokonały najeźdźcę, umacniając pozycję Gruzji w Azji Mniejszej.

Tradycja orientalna

Ex oriente lux („światło (przychodzi) ze wschodu”)- to stara maksyma odwołująca się do chrześcijaństwa jako światła duchowego, które wyszło z Judei i Izraela, rozświetlając mrok pogańskiego Zachodu. Później w czasach oświecenia zwracano uwagę na mądrość ukrytą we wschodnich bajkach, a w erze pary i elektryczności, gdy zachwycano się zdobyczami archeologii odkrywającej pozostałości wspaniałych kultur Sumerów, Babilonu i Asyrii, Europejczycy uzurpujący sobie prawo do narzucania własnej kultury innym krajom świata, musieli uznać, że ich cywilizacja wzięła swój początek od mieszkańców żyznego półksiężyca znad Tygrysu i Eufratu. Lata wiekowej rywalizacji Europy z Orientem to zmagania Greków z Persami, Rzymian z Partami, ekspansja Arabów, która unicestwiła południowe i wschodnie prowincje dawnego Cesarstwa Rzymskiego, wojny z Imperium Osmańskim, a w końcu długoletnia cywilizacyjna dominacja Europejczyków od Uralu aż po Pacyfik i Ocean Indyjski. Kultura orientalna jawiła się jako zarazem groźna i pociągająca – począwszy od opisów Marco Polo przez średniowieczne, wstrząsające legendy o Tatarach (Tartarach) , opisy delegacji dyplomatycznych w Państwie Osmańskim i francuskich misjonarzy w Chinach. Ostatni bastion azjatyckiej odrębności – Japonia – padł pod groźbą ostrzału amerykańskiej floty w 1853 , kończąc okres tzw. sakoku – dobrowolnej izolacji. Wymiana handlowa z krajami Orientu przyczyniła się do zwiększenia zainteresowania kulturą Azji, która dała np. niespodziewany impuls do rozwoju impresjonizmu w malarstwie europejskim. Z biegiem czasu wpływy kulturowe Azji w krajach rozwiniętej Północy zaczęły się nasilać, czego szczególny wyraz odnajdujemy w New Age i rewolucji hippisowskiej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Nurt orientalizmu zaznaczył się także silnie w kulturze polskiej. Pierwsze, intensywne kontakty Polski z krajami Orientu naznaczone były wojnami i najazdami – sarmacki mesjanizm, uznający Polskę za przedmurze chrześcijaństwa, kazał upatrywać w Mongołach, Tatarach czy Turkach najgroźniejszych przeciwników. Z drugiej jednak strony w Księstwie Litewskim osiedlano Tatarów, a polski szlachcic na siedemnastowiecznych konterfektach bardziej przypominał tureckich bejów niż zachodnich Europejczyków. „Poturczeni Rzymianie” – mówił Aleksander Krawczuk chcąc opisać ten fenomen. Wojnom towarzyszyły okresy pokoju i bogatej wymiany handlowej. Tym czasom polszczyzna zawdzięcza takie słowa jak karabela, kołczan, buława, misiurka, kontusz, kaftan, dywan, filiżanka. Rzeczpospolita nie tak dawno przecież obchodziła 600-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Turcją, w odległych czasach kontakty dyplomatyczne łączyły także Persję i Polskę jako potencjalnych sprzymierzeńców w walce z Osmanami. Po turecku ponoć sprawnie mówił zarówno Michał Korybut Wiśniowiecki jak i Jan III Sobieski i można przypuszczać, że żadne inne koronowane głowy europejskie nie posługiwały się tym językiem. Po utracie przez Polskę niepodległości „fantomowe bóle” Polaków wiązały się z tęsknotą za utraconą więzią z Orientem, czego przykładem mogą być Sonety Krymskie Mickiewicza, malarstwo Józefa Brandta pełne rodzajowych scenek przedstawiających krajobrazy i typy ludzi pogranicza polsko-tureckiego. Romantyczna fascynacja Orientem znana z obrazów Delacroix ogarnia też Polaków zafascynowanych arabskimi rycerzami pustyni. Słynny arabski jeździec – Farys, sportretowany poetycko przez Mickiewicza to Wacław Rzewuski, który żył jak Arab i wśród Arabów na 100 lat przed słynnym Laurencem z Arabii. W architekturze XIX wieku w Polsce odnajdujemy różne przykłady mauretańskich (Pałac w Osieku) czy nawet indyjskich wzorów (Zamek w Kórniku). W Krakowie motyw taki odnajdziemy na ul. Długiej w charakterystycznym domie z minaretem. Motywy orientalne zaznaczyły się w twórczości wielu polskich malarzy XIX wieku – Gottlieba, Kossaka, Pilattiego, Fabiańskiego, Chlebowskiego, Ajdukiewicza, Wygrzwalskiego i Wywiórskiego. W muzyce można je odnaleźć w kantacie Moniuszki „Sonety Krymskie”, później zaś w twórczości Karola Szymanowskiego, dla którego bramę do orientu stanowiła wielokulturowa Sycylia. W twórczości Szymanowskiego odnajdziemy "Piesni miłosne Hafiza", "Pieśni księżniczki z baśni", "Pieśni Muezina szalonego", "Pieśń Roxany" (z opery King Roger), motywy z "Koncertu skrzypcowego nr 1" oraz "Symfonii nr 3 Pieśń o nocy " z trzynastowiecznym tekstem "Mevlana" autorstwa perskiego poety Jalala ad-Din Rumiego”. Po otwarciu się Japonii na świat Europa odkryła kulturę japońską. Zafascynowanie zachodu sztuką Japonii udzieliło się także Polsce. Dzięki wielkiemu kolekcjonerowi Feliksowi Manggha Jasieńskiemu, który jak mówili mu współcześni fas et nefas wchodził w posiadanie dzieł sztuki, w Krakowie przetrwała olbrzymia kolekcja japońskich płócien i uzbrojenia. Jasieński kolekcjonował te przedmioty w czasach japońskiej fascynacji kulturą zachodnią i dość bezceremonialnego traktowania cennych artefaktów – np. używania wspaniałych rysunków jako opakowań towarów kolonialnych. Zainteresowanie muzycznymi tradycjami Wschodu odrodziło się w Polsce po II wojnie światowej. Do legendy przeszła grupa „Osjan” założona w 1971 roku, łącząca elementy azjatyckie z muzyką europejską. Wybitną popularyzatorką muzyki i kultury orientalnej jest obecnie Maria Pomianowska, instrumentalistka, pedagog Akademii Muzycznej w Krakowie, która podróżuje do krajów arabskich i koncertuje oraz prowadzi warsztaty z lokalnymi artystami. Do popularyzatorów muzyki orientalnej zalicza się także Mieczysław Litwiński; w Polsce działają zespoły odwołujące się do orientalnych tradycji i stylistyki, łącząc ją niekiedy także z elementami polskimi Transoriental Duo, Naneli Lale, Mosaik. Lechistan. Z roku na rok rośnie w Polsce zainteresowanie kulturą Azji – szczególnie kulturą japońską, która stała się częścią kultury masowej, wprowadzając do niej takie pojęcia jak anime czy manga. Z drugiej strony Polaków zadziwia niespotykana wprost popularność muzyki Fryderyka Chopina w Kraju Kwitnącej Wiśni. Globalizm daje nam dzisiaj niepowtarzalną szansę wzbogacenia własnej kultury o interesujące wątki kultury światowej. Wielowiekowa obecność tradycji Orientu w naszej kulturze pokazuje jak wartościowa jest dyfuzja kulturowa.

Jerzy Łysiński